Waarom filosofen graag puntkomma's gebruiken

Het is geen punt; het is geen komma; het is geen dubbele punt. Vanwege deze onbestemdheid raadde mijn leraar Nederlands me af het leesteken te gebruiken; de puntkomma is zelden nodig. In de teksten die ik lees voor mijn colleges filosofie kom ik het teken echter regelmatig tegen. In de inleiding van Marx’ Grundrisse trof ik maar liefst drie puntkomma’s in één zin aan! Dat de zin ook nog eens acht regels besloeg maakte dat ik zuchtend wenste een punt tegen te komen.

Deze overdaad aan puntkomma’s is bij filosofen geen uitzondering. Ik deed een steekproef waaruit bleek dat er gemiddeld minstens veertig puntkomma’s staan in een filosofische tekst van twintig pagina’s, dat komt neer op ongeveer twee per pagina. Waarom gebruiken filosofen zo veel puntkomma’s? 

Een cynisch antwoord zou zijn: filosofen doen graag nodeloos ingewikkeld, daarom gebruiken ze liever puntkomma’s waar een punt ook zou volstaan. Toch lijkt me dit een onbevredigend antwoord. Zou er niet een andere, betere reden zijn waarom filosofen zo verzot zijn op de puntkomma? Schuilt er wellicht een filosofische kwaliteit in dit ogenschijnlijk onnodige leesteken? 

Zelf gebruik ik de puntkomma in mijn papers liever niet; uit angst deze verkeerd te gebruiken. Toen ik voor de zoveelste keer tig puntkomma’s in één zin tegenkwam besloot ik te rade te gaan bij de immer betrouwbare vraagbaak en het ons allen welbekende Genootschap Onze Taal. Daar leerde ik dat de puntkomma het midden houdt tussen een punt en een komma. De puntkomma sluit, net zoals de punt, een mededeling af, maar geeft tegelijkertijd, net zoals de komma, aan dat er een nauw verband bestaat met de volgende mededeling. 

De schrijver kiest dus voor een puntkomma als een punt een te sterke scheiding zou uitdrukken, maar hij wel de eerste mededeling wil afsluiten. Op deze manier kunnen we een puntkomma zien als een nevenschikkend leesteken. Dat wil zeggen dat twee (of meer) op zichzelf staande mededelingen op gelijkwaardige wijze met elkaar in verband worden gebracht. Precies hierin schuilt de filosofische waarde van het leesteken. Filosofen houden zich niet zelden bezig met het gelijkstellen en verbinden van op het eerste gezicht losstaande opmerkingen. En in zoverre verbanden leggen een filosofische daad is, is de puntkomma uitstekend gereedschap voor de filosoof. Dat het daarbovenop ook nog eens een ingewikkeld leesteken is, is voor de filosoof wellicht alleen maar mooi meegenomen.